Dokuz yıldan sonra ilk kez Kazakistan’ın başkenti Astana’da Orta Asya Ülkeleri Cumhurbaşkanları İstişare Toplantısı düzenlendi.
Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in başkanlığında Cumhurbaşkanlığı Sarayında düzenlenen toplantıya Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şavkat Mirziyoyev, Tacikistan Cumhurbaşkanı İmamali Rahman’ın yanı sıra Türkmenistan Ulusal Meclis Başkanı Akça Nurdiberdiyeva katıldı.
Cumhurbaşkanı Mirziyoyev'in inisiyatifi üzerine yapılan toplantının gündemini Orta Asya ülkeleri arasındaki ticaret, ekonomik, ulaştırma, lojistik ve diğer alanlarda iş birliği konuları ele alındı.
Orta Asya Ülkeleri Cumhurbaşkanları İstişare Toplantısı öncesi Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sooronbay Ceenbekov ile Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev arasında görüşme düzenlendi. İki ülkenin devlet başkanları ikili işbirliğin güncel konularını görüştü.
Kabul edilen ortak bildiriyle ilgili basına açıklama yapan Nazarbayev, karşılıklı anlayış ruhu içinde düzenlenen toplantıda, Orta Asya liderlerinin bölgesel güvenlik, sınır konuları, ulaştırma iletişimi, su ve enerji kaynakları, tarife politikası, ticaret ve ekonomik, kültürel ve insani yardım dahil uluslararası gündemde tüm güncel konular üzerinde yapıcı fikir alışverişinde bulunduklarını dile getirdi.
Kabar ajansına konuşan politikacılar Orta Asya devlet başkanları arasında yapılan toplantının sonuçları, onun ana noktaları ve beklentileriyle ilgili görüşlerini paylaştılar.
Astana’da yapılan Orta Asya cumhurbaşkanları toplantısının bazı özellikleri gösterdiğini dile getiren Kırgızistan Dış İlişkiler ve Güvenlik Konseyi temsilcisi, siyaset bilimci Edil Osmonbetov, “İlk olarak, böyle bir toplantı, hem danışmanlık hem de gayri resmi olmasına rağmen ilk kez düzenlendi. Birçok kişi bunun gerçekleşeceğinden bile şüpheleniyordu. Toplantıya Türkmenistan Cumhurbaşkanı katılmasa bile, ülke Ulusal Mejlisi Başkanı tarafından temsil edildi. Bölgenin dört devleti, Orta Asya'nın jeopolitik bir bölge olarak şekilleneceği, uluslararası hukukun konusu haline gelmesinde büyük rol oynayabilir.” dedi.
Çoğunun hiçbir şeyin ortaya çıkmayacağı korkusu olduğunu söyleyen Osmonbetov, “Ama, Orta Asya cumhurbaşkanlarının bir araya gelmesi, güncel konuları ele almaları gerçeği, korkuların tam tersini gösteriyor.” ifadesini kullandı.
“Başka önemli şey ise, Orta Asya bölgesinin ilk olarak kendisini yeni bir jeopolitik bölge olarak ilan etmesidir.” diyen Kırgızistan Dış İlişkiler ve Güvenlik Konseyi temsilcisi, en önemli şeyin bölgenin dost devletleri arasındaki format olduğunu kaydetti.
Siyaset bilimci, bu beş devlet arasında Rusya, Çin, ABD, Avrupa ve diğer güçlü devletler gibi dış güçlerin olmadığını, yani bu sürecin Orta Asya'nın jeopolitik harekete girdiğini ve buna göre yeni bir bölge oluşturduğunu gösterdiğine vurgu yaptı. Toplantıda yapılanların en önemlisi ve ilginç şeyi olarak Kazakistan, Kırgızistan, Tacikistan, Türkmenistan ve Özbekistan liderlerinin Astana’da yapılan toplantıda ortak bir açıklama yaparak bölgesel işbirliği konusunda birbirlerine destek olacaklarını deklare etmesi olduğuna dikkat çeken Osmonbetov, “Bölge devletlerinin ilişkilerini engelleyen tüm meseleler görüşüldü.” dedi.
Orta Asya ülkelerini birleşmeye neyin engel olduğu sorusunu yanıtlayan politikacı, ülkelerin 26 yıldır kendi aralarında anlaşamadıklarını örnek gösterdi. Şu anda, Orta Asya bölgesinin aracı olmadan doğrudan görüştüğünü dile getiren Osmonbetov, “Herhangi bir üçüncü tarafın yardımıyla değil, ülkeler artık aracı olmadan görüşebiliyorlar, çünkü jeopolitikte, aracılar her zaman kendi çıkarlarını izlerler. Ve şimdi bunun büyük bir artı olduğunu görüyoruz.” ifadesine yer verdi.
Kazakistan’ın başkentinde yapılan toplantının üçüncü özelliği, Orta Asya ülkelerinin, her sene Nevruz öncesi bu toplantıların yapılması konusunda ortak bildirge kabul etmesi oldu. Bu toplantının öneminden bahseden siyaset bilimci, devletlerin liderlerinin saatlerini kontrol etmelerine, gündemi görüşmeye ve böylesine gayriresmi bir sohbette yer alan pek çok konunun çözülmesine ve geri çekilmesine olanak sağladığını vurguluyor. “Böylelikle, sonraki toplantının, Mart 2019'da Taşkent'te yapılacağı konusunda anlaşmaya varıldı.” diyen Osmonbetov, bu sürecin başladığını ve jeopolitik açısından, bölgenin bütün olarak gerçekleştiğini söyledi.
Kırgızistan’ın bu süreçte önemli yere sahip olduğunu ve bunun nedeni, Orta Asya'da Kırgızistan olmadan, mevcut güven, istikrar ve gelecek atmosferini yaratmanın imkansız olduğunu belirten Kırgızistan Dış İlişkiler ve Güvenlik Konseyi temsilcisi, “Çünkü Kırgız-Özbek ilişkilerini geliştirmeden, ilişkilerin daha da geliştirilmesi imkansız olurdu. Eğer liderlerden biri aynı fikirde olmazsa, o zaman devasa problemler olabilirdi.” diye konuştu.
Orta Asya’nın ortak bir gündeme ihtiyacı olduğunu ifade eden Osmonbetov, “Astana'da toplantıda konuşan Kırgızistan Cumhurbaşkanı, bütün Orta Asya ülkelerinin stratejik hedeflerinin yaygın olduğunu ve bu durumun bölge ülkelerinin jeopolitik ağırlığını uluslararası platformlarda artıracağını açıkça belirtti.” paylaşımında bulundu.
BDT ülkeleri, Batı ve diğer bölgelerden, özellikle Rusya'dan gelen birçok uzman, toplantının hiçbir şey vermeyeceğini ve önemini azaltmaya çalıştığını söyleyen siyaset bilimci, Astana'da düzenlenen zirvenin olumlu bir notta gerçekleştiğini kaydetti ve “Ancak en önemli şey, Orta Asya'nın Kafkasya'dan bile daha ayrılmaz bir bölge olduğunu kanıtlamasıydı.” İfadesini sözlerine ekledi.
Astana'da yapılan toplantının aslında bir interaktif platform olarak ilan edildiğini ve bu sitenin aslında uzun süredir varolmayan çok ilginç bir format olduğunu kaydeden Kırgızistan Dış İlişkiler ve Güvenlik Konseyi temsilcilerinden biri ve politikacı Mars Sariyev, “Benim düşünceme göre, 2005'ten beri liderler bu formatta toplanmadılar ve gazetecilere verilen brifing kısa oluyordu ve sonra her şey kapalı kapılar ardında yapılırdı.” dedi.
Orta Asya ülkelerinin iletişimi için çok ciddi bir platform oluşturulduğunu dile getiren Sariyev, “Orta Asya bir konu olarak yer aldı ve bu konuda büyük ilgi ile Avrupa Birliği oldu.” diye belirtti.
Avrupa Birliği temsilcisi, birleşik Orta Asya yaratmakla ilgilendiklerini belirttiğini ifade eden politikacı, “Bu arada, Trump (ABD Başkanı), Özbekistan Cumhurbaşkanının Amerika Birleşik Devletleri'ne davet etti. 26-27 Mart'ta Taşkent, C5 + 1 zirvesinin formatı da dahil olmak üzere bir konferansa ev sahipliği yapacak. Bu aynı zamanda Amerika Birleşik Devletleri'nin ilgisine işaret ediyor.” diye paylaştı.
Orta Asya’nın başka bir büyük komşu ülkesi Çin ile ilgili konuşan politikacı, onun Orta Asya ülkelerinin yeni oluşumuna bakacağına dikkat çekti. Sariyev, “Çin, Orta Asya'nın gerçek bir ortağıdır, çünkü o ülkenin parası ve kaynakları vardır ve hatta Çin için Orta Asya'nın böyle bir interaktif platformunun formatı yararlıdır.” diye konuştu.
Çin tarafının neredeyse tüm Orta Asya ülkelerini geçecek "Tek Kemer, Tek Yol" lojistik rotaları yürüttüğünü ve Çin’in bu projeye sponsor olma fırsatına sahip olacağını bildiren Sariyev, “Bu proje maliyetlerini taşır. Bunun nedeni, Kırgızistan ve Kazakistan'ın AEB'nın üyesi olması ve aynı zamanda tüm bu ülkelerin ŞİÖ üyesi olmasıdır. Kırgızistan ve Kazakistan'ın bir yönetmeliğin olduğu AEB'ye girişi, bu entegrasyon derneğinin üyesi olmayan Özbekistan ve Tacikistan'la ortak pazarlar oluşturmayı zorlaştıracaktır. Dünyanın üç güölü ülkesi olan Çin, ABD ve Rusya, yeni derneği kendi amaçları için kullanmaya çalışacaklar.” dedi.
Rusya’nın zaten Orta Asya ile ilişkilerini gözden geçireceğini belirttiğini dile getiren siyaset bilimci, “Putin, Rusya'nın ticaret anlaşmalarından çekileceğini ve sanayi projeleri, modernizasyon projeleri lehine Kazakistan'daki Latin alfabesine geçiş gibi bu tür dilsel şeylere tepki vermeyeceğini bildirdi. Dolayısıyla, birleşik bölge tamamen farklı bir konu olduğu için, Rusya yeniden Orta Asya'ya dönmeye çalışacaktır. Şu anda, istişareler yapılıyor. Çin ise, Orta Asya ülkeleri ile finansman yoluyla dil arayacak. Batı, halihazırda Afganistan'a askeri olmayan NATO ekipmanlarının tedarik edilmesi için Kuzey ülkeleri aracılığıyla bölge ülkeleriyle birlikte çalışıyor. Bu rota Afganistan'a Azerbaycan, Kazakistan ve Özbekistan üzerinden geçecek. Şimdi Afganistan'ı bağlamaya ve Orta Asya ülkelerine Pakistan ve Hindistan'a iletişim, lojistik ve enerji rotalarını getirmeye yardım edecekler. Bu nedenle, bu ülkeler arasında yoğun bir rekabet olacaktır. Bu arka plana karşı, Orta Asya ülkelerinin lokomotifi olan Nazarbayev ve Mirziyoyev, kiminle işbirliği yapacaklarını seçmek zorunda kalacaklar. Bu durumda, elbette, Rusya'nın en zayıf pozisyonu. Bu nedenle, çok çekici modeller bulmak ve yaptıkları hatalardan yani, Kırgızistan'daki hidroelektrik santrallerin kaskadları, Rogun HES, Kırgızistan ve Kazakistan arasındaki gümrük çatışması ve içindeki ticaret savaşları, bu hatalar şimdi Rusya'nın pozisyonu çok ağır düşürdü.” dedi ve finanse edilen Çin tarafının çok iyi pozisyonlara sahip olduğunu ve Amerikan tarafının bu projeye çoktan katıldığını smzlerine ekledi.
Toplantının özellikleri hakkında, Nazarbayev ile Mirziyoyev’in kendilerini çok iyi hissettiklerini ve bu durumda bölgenin ana oyuncuları arasında keskin bir rekabetin olduğunu anlayan Türkmenistan’a dikkat çekilmesi gerektiğini, bu nedenle Berdimuhamedov’un Arap ülkelerini ziyaret etmeyi tercih ettiğini söyleyen Sariyev, “Arap ülkelerine, TAPİ (Türkmenistan'dan Afganistan, Pakistan ve Hindistan'a inşa edilen 1.735 km uzunluğunda bir doğal gaz boru hattıdır) meselesinde tekrar Afgan yönüne konuşmaya gitti. Amerikalılar bu projeyi seviyorlar, ama aynı zamanda Rus yetkililerin, Türkmenistan cumhurbaşkanının bu zirveye Astana'da gelmemesinden dolayı mutlu olmaları muhtemeldir. Bu nedenle, Türkmenistan tarafsızlık statüsünden ilerler ve büyük güçler arasında bu rekabetten uzak durmaya çalışır.” ifadesini kullandı.
Siyaset bilimci, Türkmenistan Cumhurbaşkanının Arap ülkelerine ziyaret yapmasının Nazarbayev ve Mirziyoyev'in görüntü planında pek hoşlanmadığını, ancak Türkmenistan'ın artık çok karmaşık bir sosyal ve ekonomik duruma sahip olduğunu ve Türkmenistan’ın gıda sağlama konusunda sorunların olduğunu sözlerine ekledi.
Sonuç olarak, Mars Sariyev, Çin'in her zamanki gibi dünyanın çeşitli bölgeleriyle rekabet edeceğini, çünkü birleşik Orta Asya'nın projesinin hala paraya ihtiyacı olduğunu belirtti.
Ermek Abdrisayev
Rusça’dan Türkçe’ye tercüme edildi.
Kırgızistan Ulusal Haber Ajansı “Kabar”.
